Άκρως αποκαλυπτικά είναι τα όσα καταγράφονται στην ετήσια έκθεση του Συμβουλίου Αποφυλάκισης Κρατουμένων Επ' Αδεία για τα κακώς κείμενα που εντοπίζονται στη λειτουργία του θεσμού, που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 2009. Η έκθεση πεπραγμένων, που δημοσιεύει σήμερα ο «Π», αφορά την περίοδο από 31/10/2023 μέχρι 30/10/2024 και κοινοποιήθηκε προς Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Πρόεδρο της Βουλής, Γενικό Εισαγγελέα, υπουργό Δικαιοσύνης και αρχηγό της Αστυνομίας για τις δικές τους ενέργειες.
Ο θεσμός κατοχυρώνει το δικαίωμα των εγκλείστων συμπεριλαμβανομένων των ισοβιτών που έχουν συμπληρώσει συγκεκριμένη, νομοθετικά καθορισμένη, ελάχιστη περίοδο εγκλεισμού να αποταθούν στο Συμβούλιο Αποφυλάκισης Κρατουμένων Επ' Αδεία και να ζητήσουν την παροχή άδειας για να εκτίσουν το υπόλοιπο της ποινής τους εκτός φυλακών και υπό όρους που περιλαμβάνουν την εποπτεία. Ο θεσμός δεν αποτελεί επιστροφή στην κοινωνία υπό το καθεστώς πλήρους ελευθερίας καθώς το συμβούλιο δεν αναθεωρεί και ούτε μειώνει τη διάρκεια της ποινής. Το συμβούλιο εξετάζει την εκάστοτε αίτηση για την αποφυλάκιση επ' αδεία και αποφασίζει επί αυτής εντός του αυστηρού πλαισίου που οριοθετεί ο Ν.62(Ι)/1996 και μετά από αξιολόγηση και συνεκτίμηση του βαθμού επικινδυνότητας του κατάδικου και των πιθανοτήτων υποτροπής του και των ιδιαίτερων προσωπικών, οικογενειακών ή άλλων συνθηκών του.
Τα κακώς κείμενα
Στην ετήσια έκθεσή του, το Συμβούλιο Αποφυλάκισης Κρατουμένων Επ' Αδεία καταγράφει, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες αδυναμίες και διατυπώνει αντίστοιχες εισηγήσεις:
1 Οι ελλείψεις στις εκθέσεις των αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών. Οι εκθέσεις των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, του Τμήματος Καταπολέμησης Εγκλήματος, των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και του Τμήματος Φυλακών αποτελούν εργαλεία πρωταρχικής σημασίας, τα οποία προορίζονται να προσφέρουν στο συμβούλιο ακριβείς και επαρκείς πληροφορίες για την προσωπικότητα του κρατουμένου, για το περιβάλλον του, για το ποινικό μητρώο του και για τη ζωή του κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού. Η εκ μέρους του συμβουλίου διαμόρφωση αντικειμενικής, ορθής και δίκαιης κρίσης, για την εκάστοτε περίπτωση, προϋποθέτει πλήρη και σαφή σχετική πληροφόρηση από αυτές τις κρατικές υπηρεσίες. Σύμφωνα με το συμβούλιο, συχνά οι εκθέσεις αυτές δεν επιτελούν τον σκοπό τους. Το συμβούλιο, σε κατ' ίδιαν συναντήσεις με τους αρμόδιους φορείς, τις οποίες πραγματοποίησε κατά το προηγούμενο έτος, επέδωσε σχετικά υπομνήματα και συζήτησε τα ζητήματα των ελλείψεων των τεσσάρων αυτών εκθέσεων. Δεν υπήρξε βελτίωση. «Το αυμβούλιο ανησυχεί ιδιαίτερα για τις ελλείψεις αυτές, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα, η πληροφόρηση την οποία λαμβάνει από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες να παρουσιάζει σοβαρά κενά», επισημαίνεται στην έκθεση. Συγκεκριμένα, αναφέρονται τα εξής:
Οι εκθέσεις των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας. Ετοιμάζονται με βάση τις πληροφορίες που δίδουν στον αρμόδιο λειτουργό Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας ο κατάδικος και μέλη του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντός του χωρίς οι πληροφορίες αυτές να επιβεβαιώνονται και να εμπλουτίζονται από ανεξάρτητες πηγές. Συχνά οι εκθέσεις παρουσιάζουν ελλείψεις και αντιφατικές ή ανακριβείς ή ωραιοποιημένες πληροφορίες. Αποτέλεσμα, το συμβούλιο να στερείται ουσιώδους πληροφόρησης.
Για την αντιμετώπιση των πιο πάνω αδυναμιών, το συμβούλιο εισηγείται, μεταξύ άλλων, την επανεξέταση του τρόπου εκπόνησης των εκθέσεων των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας με την παροχή, στους αρμόδιους λειτουργούς, των απαραίτητων εξουσιών και μέσων για την εκ μέρους τους πρωτογενή έρευνα και συλλογή πληροφοριών και από ανεξάρτητες πηγές.
Οι εκθέσεις του Τμήματος Καταπολέμησης Εγκλήματος. Παρά την ύπαρξη καταδικών, το Τμήμα Καταπολέμησης Εγκλήματος αδυνατεί να ενημερώσει σχετικά το συμβούλιο. Σε αρκετές εκθέσεις που διαβιβάστηκαν στο συμβούλιο καταγράφεται ότι, «το ποινικό μητρώο (του κρατουμένου) δεν είναι ενημερωμένο». Το γεγονός ότι, το Τμήμα Καταπολέμησης Εγκλήματος δεν είναι σε θέση, ανά πάσαν στιγμή, να ενημερώσει για το πλήρες ποινικό μητρώο του κρατουμένου προκαλεί σοβαρή δυσχέρεια στο έργο του συμβουλίου. Επί τούτου, το συμβούλιο εισηγείται, ανάμεσα σε άλλα, την επανεξέταση των διαδικασιών που ακολουθεί το Τμήμα Καταπολέμησης Εγκλήματος, ούτως ώστε, οι εκάστοτε ενήμεροι για την επιβολή ποινών σε καταδικασθέντες όπως είναι οι δημόσιοι κατήγοροι και οι ποινικοί πρωτοκολλητές να προχωρούν στην άμεση ενημέρωσή του.
Οι εκθέσεις των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. Το άρθρο 14 του νόμου που διέπει τη λειτουργία του Συμβουλίου Αποφυλάκισης Κρατουμένων Επ' Αδεία ορίζει ως παράμετρο εξέτασης της αίτησης, το περιεχόμενο της έκθεσης του δικανικού ψυχιάτρου του Τμήματος Φυλακών. Σύμφωνα με το συμβούλιο, επί του παρόντος, οι εν λόγω εκθέσεις συντάσσονται από ψυχολόγους και όχι από δικανικούς ψυχιάτρους. Το δυμβούλιο ζητά τη συμμόρφωση του Υπουργείου Υγείας με τις πρόνοιες της κείμενης νομοθεσίας για να διασφαλίζεται ακριβής διάγνωση.
Οι εκθέσεις του Τμήματος Φυλακών. Είναι ελλειπτικές εφ' όσον, μεταξύ άλλων: Δεν δίδουν πληροφορίες για τα ιατρικά προβλήματα/παθήσεις που παρουσιάζει ο κατάδικος και ούτε δίδουν πληροφορίες για τη φαρμακευτική αγωγή, την οποία αυτός λαμβάνει. Η απουσία αυτών των πληροφοριών δημιουργεί και προβλήματα στην τήρηση όρου περί αρνητικών αποτελεσμάτων στα νάρκοτεστ στην περίπτωση συμπερίληψης τέτοιου όρου σε απόφαση αποφυλάκισης επ' αδεία.
Πρόσθετα, στις περιπτώσεις διάπραξης πειθαρχικών παραπτωμάτων, καταγράφονται απλώς οι πειθαρχικές διατάξεις τις οποίες παραβίασε ο κρατούμενος, χωρίς να καταγράφονται τα σχετικά γεγονότα. Είναι, όμως σημαντικό για το συμβούλιο να γνωρίζει εάν, επί παραδείγματι, ο κρατούμενος διέπραξε το πειθαρχικό αδίκημα της κατοχής απαγορευμένου αντικειμένου διότι είχε στην κατοχή του κινητό τηλέφωνο ή αιχμηρό αντικείμενο.
Επιπλέον, στις εκθέσεις του Τμήματος Φυλακών επαναλαμβάνονται οι στερεότυπες και γενικόλογες φράσεις «Η συμπεριφορά, η διαγωγή και η εργατικότητα του καταδίκου είναι πολύ 'καλή'» ή «καλή», αναλόγως, χωρίς οιανδήποτε περαιτέρω πληροφόρηση προς το συμβούλιο ως προς το κατά πόσο αυτές τεκμηριώνονται με συγκεκριμένα γεγονότα.
Περιορισμένη ενημέρωση εκ μέρους της Αστυνομίας. Πρόσφατα, μετά την έκδοση απόφασης για την αποφυλάκιση επ' αδεία κρατουμένου, το συμβούλιο έλαβε επιστολή από την Αστυνομία σύμφωνα με την οποία, κατά τη διάρκεια της κράτησής του στις φυλακές ανέπτυξε σοβαρή εγκληματική δράση. Οι σχετικές πληροφορίες δεν δόθηκαν εγκαίρως στο συμβούλιο. Το γεγονός ότι το συμβούλιο δεν ενημερώνεται από την Αστυνομία για παρόμοια περιστατικά έχει, ως αποτέλεσμα, αυτό να εξετάζει την αίτηση του κρατουμένου, να αποφασίζει την έγκρισή της και να καθορίζει τους συνοδευτικούς όρους και περιορισμούς, αγνοώντας κρίσιμα γεγονότα όπως τα πιο πάνω. Το συμβούλιο εισηγείται όπως Αστυνομία και Τμήμα Φυλακών επανεξετάσουν τις διαδικασίες που ακολουθούν, ούτως ώστε, η πρώτη να είναι ενήμερη για τις εκκρεμούσες αιτήσεις καθώς και για τις ημερομηνίες κατά τις οποίες αυτές είναι ορισμένες για εξέταση για να κοινοποιεί στο συμβούλιο όσα ειδικά και/ή ενοχοποιητικά γνωρίζει για τον εκάστοτε κρατούμενο πριν την έκδοση απόφασης.
2 Απουσία ειδικών, κατάλληλων και επαρκών προγραμμάτων αναμόρφωσης.Εντός των φυλακών, οι μόνοι οι οποίοι μπορούν να ευεργετηθούν από ειδικό πρόγραμμα αναμόρφωσης, κατάλληλο για το είδος του αδικήματος που διέπραξαν, είναι ορισμένοι (και όχι όλοι) οι καταδικασθέντες για αδικήματα σχετικά με την εξάρτησή τους από τις απαγορευμένες ουσίες, το οινόπνευμα, τα τυχερά παιχνίδια και το διαδίκτυο. Σε αυτούς προσφέρεται το «Πρόγραμμα Απεξάρτησης ΔΑΝΑΗ». Η συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι εθελοντική. Όμως, ακόμη και όσον αφορά το πρόγραμμα, αυτό προσφέρεται μόνον στους άρρενες ελληνόφωνους κρατουμένους, κατάδικους και υπόδικους, οι οποίοι δεν παρουσιάζουν ενεργή ψυχοπαθολογία. Το πρόγραμμα προσφέρεται καθημερινά στους διαμένοντες στις πτέρυγες 1 Α, 2 Α, 2 Β, 5, 5 Α, 8 και 8 Α. Ελλείψει προσωπικού καθώς και για λόγους ασφαλείας, τους οποίους επικαλείται η διεύθυνση του Τμήματος Φυλακών, το πρόγραμμα δεν προσφέρεται στους διαμένοντες στις άλλες πτέρυγες.
Για τους καταδικασθέντες για αδικήματα άλλης φύσης, όπως για παράδειγμα οι καταδικασθέντες για αδικήματα εναντίον των ηθών ή εναντίον του προσώπου, δεν παρέχονται αντίστοιχα ειδικά προγράμματα αναμόρφωσης, κατάλληλα για το είδος του αδικήματος που αυτοί διέπραξαν.
Προς επίλυση των πιο πάνω αδυναμιών, το συμβούλιο εισηγείται την εκπόνηση ειδικών και κατάλληλων προγραμμάτων αναμόρφωσης για τα διάφορα είδη εγκληματικότητας, τα οποία να προσφέρονται εγκαίρως και απρόσκοπτα σε άνδρες και γυναίκες τόσο στην ελληνική όσο και την αγγλική γλώσσα.
3 Οι αυτοκτονίες και η ενίσχυση του συστήματος ψυχολογικής υποστήριξης στις φυλακές.
Όπως επισημαίνει στην ετήσια έκθεσή του το συμβούλιο «στις 17/10/2024 ένας εκ των επιτηρουμένων αποφυλακισθέντων επ' αδεία έθεσε τέρμα στη ζωή του. Ο αυτόχειρας καταδικάστηκε για εγκλήματα σχετικά με απαγορευμένες ναρκωτικές ουσίες, εξέτιε ποινή φυλάκισης από τις 25/6/2021 και αποφυλακίσθηκε επ' αδεία στις 11/4/2024. Επρόκειτο για νεαρό άνδρα. Όταν αυτός εμφανίσθηκε ενώπιον του συμβουλίου, στο πλαίσιο της συνέντευξής του, διαπιστώθηκαν ο συνεσταλμένος και ευάλωτος χαρακτήρας του καθώς και τα εμφανή αποτυπώματα των τραυματικών εμπειριών που βίωσε κατά την παιδική και εφηβική ηλικία του. Πλην, όμως, ουδεμία από τις εκθέσεις των αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών ανέφερε οτιδήποτε».
Το συμβούλιο εισηγείται την ενίσχυση του συστήματος ψυχολογικής υποστήριξης εντός των φυλακών για να υπάρχει ελπίδα έγκαιρου εντοπισμού και θεραπείας σχετικών περιστατικών.
4 Διασφάλιση της δυνατότητας πλήρους εξέτασης της αίτησης
Το ισχύον θεσμοθετημένο πλαίσιο εξέτασης αίτησης δεν προβλέπει τη δυνατότητα του συμβουλίου να αναζητά και να συλλέγει το ίδιο μαρτυρία επιπλέον αυτής που περιέχεται στις εκθέσεις των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών. Η αδυναμία αυτή του συμβουλίου εγκυμονεί τον κίνδυνο η αίτηση να μην εξετάζεται πλήρως. Ο κίνδυνος αυτός αποδείχθηκε πρόσφατα, όταν, μετά την έκδοση απόφασης για την αποφυλάκιση επ' αδεία συγκεκριμένου κρατουμένου, το συμβούλιο έλαβε επιστολή από την Αστυνομία σύμφωνα με την οποία, κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του, ανέπτυξε σοβαρή εγκληματική δράση.
Το συμβούλιο εισηγείται τη θεσμοθέτηση της δυνατότητάς του να αναζητά και να συλλέγει μαρτυρία επιπλέον αυτής που περιέχεται στις εκθέσεις των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών.
5 Το δικαίωμα των θυμάτων ή των οικείων τους να ακουστούν
Το ισχύον θεσμοθετημένο πλαίσιο εξέτασης αίτησης δεν προβλέπει το δικαίωμα του θύματος και των οικείων του να ακουστούν. Θεωρητικά, το συμβούλιο θα μπορούσε να ακούσει τα πρόσωπα αυτά εάν ο ίδιος ο κρατούμενος τους καλούσε, ως μάρτυρες, κατά τη συνέντευξή του. Αυτό δεν γίνεται. Συμβαίνει, όμως, κρατούμενοι να ισχυρίζονται πως οι σχέσεις τους με το θύμα και/ή τους οικείους του αποκαταστάθηκαν και/ή ότι το θύμα έχει αποζημιωθεί και/ή ότι η κατάσταση της υγείας του θύματος έχει αποκατασταθεί. Οι απόψεις του θύματος και των οικείων του για τις εις βάρους τους εγκληματικές ενέργειες καθώς και οι απαντήσεις τους στους ισχυρισμούς των κρατουμένων θα διευκόλυναν το συμβούλιο κατά την αξιολόγηση, μεταξύ άλλων, των κρίσιμων παραμέτρων του βαθμού επικινδυνότητας του κρατουμένου και της ύπαρξης γνήσιας και έμπρακτης μεταμέλειας εκ μέρους του.
Ειδικά και όσον αφορά την εμπιστευτικότητα των θετικών αποφάσεων του συμβουλίου, θα πρέπει να απασχολήσει το δικαίωμα του θύματος και των οικείων του να γνωρίζουν εάν ο θύτης (για τον οποίο η τελευταία πληροφόρηση που έχουν είναι ότι βρίσκεται στη φυλακή) έχει αποφυλακισθεί επ' αδεία. Πρόκειται για δικαίωμα, επίσης, σημαντικό και άξιο προστασίας.
Το συμβούλιο εισηγείται τη θεσμοθέτηση του δικαιώματος του θύματος και των οικείων του να πληροφορούνται για την εκκρεμότητα αίτησης του θύτη καθώς και του δικαιώματός τους να ακουστούν από το συμβούλιο κατά την εξέτασή της.
6 Η εμπιστευτικότητα των αποφάσεων του συμβουλίου
Το άρθρο 14 της νομοθεσίας που διέπει τον τρόπο λειτουργίας του συμβουλίου ορίζει τον εμπιστευτικό χαρακτήρα όλων των αποφάσεών του με στόχο την προστασία του θεμελιώδους δικαιώματος του κρατουμένου στην ιδιωτική ζωή. «Όμως, το δημόσιο συμφέρον δικαιολογεί τη δημοσίευση των αποφάσεων του συμβουλίου εφ' όσον, με τον τρόπο αυτό, το ευρύτερο κοινό θα πληροφορείται για τον τρόπο λειτουργίας και το έργο ενός σημαντικού παράγοντα του σωφρονιστικού συστήματος, και προάγεται η εμπιστοσύνη του σε αυτό», υποδεικνύει το συμβούλιο.
7 Η ανεπάρκεια του συστήματος επιτήρησης.
Οι επιτηρητές είναι απαραίτητοι και πολύτιμοι παραστάτες στην ομαλή λειτουργία του θεσμού και στην επιτυχή διεκπεραίωση των αρμοδιοτήτων και των καθηκόντων του συμβουλίου. Για να εφαρμόζεται ένα αποτελεσματικό σύστημα επιτήρησης των αποφυλακισθέντων επ' αδεία είναι απαραίτητο όπως οι επιτηρητές: (α) είναι πρόσωπα με ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προσόντα και εμπειρίες συναφείς με τις ανάγκες επιτήρησης των αποφυλακισθέντων επ' αδεία, (β) επιμορφώνονται συνεχώς και ενημερώνονται για τις επιστημονικές εξελίξεις στους τομείς του σωφρονισμού και της αποτελεσματικής επιτήρησης αποφυλακισθέντων επ' αδεία, (γ) διαθέτουν επαρκή χρόνο για την επιτήρηση και (δ) είναι ενταγμένοι σε μίαν επαγγελματική δομή όπου θα αξιολογούνται τακτικά και θα είναι υπόλογοι στην ιεραρχία.
Σύμφωνα με το συμβούλιο, το ισχύον σύστημα επιτήρησης είναι ανεπαρκές και δεν διασφαλίζει τη συνδρομή όλων των προαναφερθέντων εφ' όσον:
- Το εγκεκριμένο κονδύλι για τις υπηρεσίες επιτήρησης των αποφυλακισθέντων επ' αδεία είναι πολύ περιορισμένο: το κονδύλι αυτό επιτρέπει τη συνεργασία του συμβουλίου μόνον με πέντε επιτηρητές και για κάθε αποφυλακισθέντα επ' αδεία καλύπτει μόνον 20 ώρες επιτήρησης μηνιαίως.
- Το περιορισμένο αυτό κονδύλι δεν επιτρέπει, επίσης, την αναγκαία διαρκή επιστημονική επιμόρφωση και ενημέρωση των επιτηρητών δια της συμμετοχής τους σε σχετικά επιμορφωτικά σεμινάρια.
- Επί του συνόλου των πέντε επιτηρητών με τους οποίους το συμβούλιο είναι σήμερα συμβεβλημένο, οι δύο διαμένουν στη Λευκωσία, οι δύο στην Πάφο και ένας στη Λεμεσό. Αποτέλεσμα τούτου είναι όσοι αποφυλακισθέντες επ' αδεία διαμένουν στις επαρχίες Αμμοχώστου και Λάρνακας να επιτηρούνται από επιτηρητές που διαμένουν εκτός επαρχίας. Η εξ αντικειμένου ελαστικότητα της επιτήρησης στις περιπτώσεις αυτές είναι πρόδηλη.
- Το γεγονός ότι οι επιτηρητές παρέχουν τις υπηρεσίες τους δυνάμει μιας συνήθους σύμβασης παροχής υπηρεσιών, χωρίς αυτοί να είναι ενταγμένοι σε επιστημονική, ιεραρχική δομή, δεν επιτρέπει την τακτική και κατάλληλη αξιολόγησή τους καθώς και τον πειθαρχικό έλεγχό τους.
Σύμφωνα με το συμβούλιο, η ανεπάρκεια του υφιστάμενου συστήματος επιτήρησης εγκυμονεί τον κίνδυνο αυτή να είναι ελαστική και να μην πραγματοποιείται με την απαιτούμενη αυστηρότητα, εγρήγορση, σταθερότητα και επιμέλεια. Το ενδεχόμενο αυτό δυνατόν να προκαλέσει και τα εξής: (α) την υποτροπή του αποφυλακισθέντος επ' αδεία και/ή την εκ μέρους του παραβίαση όρου ή περιορισμού, που τέθηκαν δια της σχετικής απόφασης του συμβουλίου, χωρίς ο επιτηρητής να το αντιληφθεί και (β) την αποτυχία του επιτηρητή να εντοπίσει άλλο πρόβλημα το οποίο, χωρίς υπαιτιότητα, ταλανίζει τον αποφυλακισθέντα επ' αδεία, και το οποίο θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό και να θεραπευτεί. Όπως ήταν η πρόσφατη αυτοκτονία αποφυλακισθέντα επ' αδεία, η οποία θα μπορούσε να αποτραπεί.
Το συμβούλιο εισηγείται προς διόρθωση των πιο πάνω, τη δημιουργία δημόσιων οργανικών θέσεων επιτηρητών, ενταγμένων στη δομή του Υπουργείου Δικαιοσύνης.
